ANONİM ŞİRKETLERDE İMTİYAZLI PAYLAR
Şirketler hukukunda her paya eşit oy hakkı ve eşit işlem kuralı gibi yerleşik kurallar mevcuttur. Bu tür düzenlemeler ile pay sahiplerinin, özellikle de azlığın korunması amaçlanmaktadır. İmtiyazlı pay müessesesi ile birlikte, bu tür kurallar esnetilmekte uygulama “altın hisse” olarak adlandırdığımız “imtiyazlı paylar” yaratılabilmektedir. Daha önceden aile tipi anonim şirketlerde karşılaştığımız ve ailenin nispeten daha yaşlı üyelerine tanınan bu imtiyaz son dönemde kurulan anonim şirketlerde ortaya çıkmakta ve imtiyazlı pay müessesesi daha sık kullanım alanı bulmaktadır.
Ticari hayatın dönüşümü ve girişimcilik ekosisteminin gelişmesi ile birlikte aile tipi (kapalı) anonim şirketlerden, yatırıma açık ve paydaş çeşitliliğinin bulunduğu anonim şirketlere geçiş süreci başlamıştır.
Şirket kurucuları ve fikir sahipleri iş geliştirme ve fikirlerinin ürüne dönüştürülmesi sürecinde sermayeye ihtiyaç duymakta ve farklı kanallardan şirketlerine -genellikle- pay karşılığı yatırım almaktadır. Bu şekilde şirketlerde paydaş çeşitliliği artmakta ve paydaşlar aile bağları olmaksızın şirket amacının gerçekleşmesi ve birlikte büyüme fikri ile bir araya gelmektedir.
Bu süreçte fikir sahipleri yatırım karşılığı paylarını devretse de, aynı zamanda şirketteki kontrolü kaybetmeme refleksi ile imtiyazlı pay sürecine geçiş yapmaktadır.
İmtiyazlı Pay Nedir?
Türk Ticaret Kanunu (“TTK”) m.478 hükmü uyarınca ilk esas sözleşme ile ya da esas sözleşme değişikliği ile şirketteki bazı paylara imtiyaz tanınabilmektedir.
TTK 478/2 uyarınca imtiyaz; kâr payı, tasfiye payı, rüçhan ve oy hakkı gibi haklarda, paya tanınan üstün bir hak veya kanunda öngörülmemiş yeni bir pay sahipliği hakkıdır. Uygulamada genelde imtiyaz durumlarına göre paylar gruplandırılmaktadır. Örneğin herhangi bir imtiyaza sahip olmayan paylar B grubu paylar olarak adlandırılmakta iken, kar payında/oy hakkında vb. imtiyazlı paylar A grubu paylar olarak adlandırılmaktadır.
Açık kanun hükmünden de anlaşılacağı üzere imtiyaz kâr payı, tasfiye payı, rüçhan ve oy hakkında olabileceği gibi yasada öngörülmeyen başka imtiyazlar da uygulanabilmektedir. Ancak bu tür imtiyazlar doktrinde “çelik korse” olarak adlandırılan kanunun emredici hükümlerine aykırı olmamalıdır. Ortakların kanundan doğan ve vazgeçilmez haklarını tamamen ortadan kaldıran imtiyazların açılacak davalar neticesinde ortadan kaldırılabileceği göz ardı edilmemelidir.
Aynı şekilde imtiyazlar konusunda paylar grupları arasında dengelerin doğru kurulması son derece önemlidir. Keza aksi durumda yatırımların önünün kesileceği de unutulmamalıdır.
İmtiyazlı Paylar Nasıl Oluşturulmalıdır?
İmtiyazlı pay oluşturulması şirket kuruluşunda yapılacaksa doğrudan ilk esas sözleşme ile yapılmalıdır. Ancak halihazırda kurulu bir şirket tarafından imtiyazlı pay rejimine geçiş yapılacaksa bunun için esas sözleşme değişikliği gerekmektedir.
TTK uyarınca esas sözleşme değişiklikleri Genel Kurul kararı ile mümkündür. TTK/421-3 hükmü uyarınca ancak pay sahiplerinin %75′ nin oluru ile imtiyazlı paylara ilişkin esas sözleşme değişikliği yapılabilmektedir.
Ayrıca belirtmek gerekir ki TTK/421-6 uyarınca imtiyazlı pay oluşturulmasına ilişkin genel kurul kararına olumsuz oy vermiş nama yazılı pay sahipleri, bu kararın Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde yayımlanmasından itibaren altı ay boyunca payların devredilebilirliği hakkındaki kısıtlamalarla bağlı değildir. Kanun koyucu bu düzenleme ile azlığın korunması ve bağlam kurallarına takılmaksızın imtiyazlı pay rejimine geçiş yapan şirketten ayrılabilmelerini sağlamaktadır.
Kar Payında İmtiyazlı Pay Nedir?
Kar payında imtiyaz en çok karşılaşılan imtiyaz türlerinden biridir. Özellikle kurucuların fikirlerinin ödüllendirilmesi amacıyla şirkette küçük hisseleri kalan kurucuların gelirlerinin devamının sağlanması amacıyla karda imtiyaz yoluna başvurulmaktadır.
Kar payında imtiyaz 2 farklı şekilde olabilir.
Kârdan Öncelikli Yararlanma Hakkı – Örneğin Dağıtılabilir Karın %20’si A grubu hisse senedi sahiplerine dağıtılır, bakiye %80’ lik kısım ise tüm hissedarlara dağıtılır.
Kârdan Daha Büyük Oranda Yararlanma Hakkı– Örnek olarak A grubu hisselerin B grubu hisselere göre %10 daha fazla kar payına hak kazanması gösterilebilir.
Oy Hakkında İmtiyazlı Pay Nedir?
TTK m. 434 uyarınca her pay en az 1 oy hakkına haizdir. İmtiyazlı pay rejiminin uygulanmadığı şirketlerde her pay 1 oy hakkına haiz olup, pay sahipliği daha fazla olan hissedarlar genel kurulda nispeten daha az paya sahip hissedarlardan daha güçlü durumda kabul edilebilir.
Ancak, esas sözleşme değişikliği ile oy hakkında imtiyazlı paylar oluşturulabilmektedir. TTK/479 uyarınca bu şekilde bir pay için azami 15 oy hakkı olacak şekilde oy hakkında imtiyazlı paylar oluşturulabilmektedir. Bu sınırlama, kurumlaşmanın gerektirdiği veya haklı bir sebebin ispatlandığı durumlarda uygulanmaz. Bu iki hâlde, şirketin merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesinin, kurumlaşma projesini veya haklı sebebi inceleyip, bunlara bağlı olarak, sınırlamadan istisna edilme kararını vermesi gerekir. Projede yapılacak her değişiklik mahkeme kararına bağlıdır. Kurumsallaşmanın gerçekleşmeyeceğinin anlaşıldığı veya haklı sebebin ortadan kalktığı hâllerde istisna etme kararı mahkeme tarafından geri alınabilir.
Oy hakkında imtiyazlı paylar, genel kuruldaki dengeleri ciddi şekilde değiştirebilmektedir. Keza, bir şirkette %20 hisse sahibi olan A grubu hisselere her bir pay için 5 oy hakkı tanındığında %80 hisse sahibi olan B grubu paylar genel kurulda A grubuna paylara kontrolü kaybetmektedir. A grubu hisseler özel nisap istemeyen tüm kararları alabilecek ve %20 hisseleri ile %80′ lik hisselere üstünlük sağlayabilecektir.
Son olarak TTK/479-3 hükmü uyarınca oy hakkında imtiyaz, esas sözleşme değişiklikleri, ibra ve sorumluluk davası açılması kararlarında kullanılamamaktadır.
Yönetim Kurulunda Temsil Edilme Hakkında İmtiyazlı Pay Nedir?
Anonim şirketlerde yönetim kurulu üyeleri genel kurul tarafından seçilmektedir. Yönetim kurulu adayları genel kurulda oylanır. Ancak imtiyaz yoluyla yönetim kurulu üyelerini belirleme hakkı imtiyazlı pay sahiplerine bırakılabilmektedir.
Örneğin yönetim kurulu üyelerinin bir veya bir kısmı imtiyazlı pay sahiplerinin önereceği adaylardan seçilebileceği gibi, doğrudan imtiyazlı pay sahipleri arasında seçilebileceği de kararlaştırılabilir.
Bu yöntemle 3 kişilik yönetim kurulunun 2 üyesinin A grubu pay sahipleri arasından seçilmesi öngörülerek imtiyazlı pay sahipleri tarafından yönetim kurulunda kontrol sağlanabilecektir.
Tasfiye Payında İmtiyazlı Pay Nedir?
Tasfiye payında imtiyazlı paylar, şirketin tasfiye edilmesi halinde pay sahiplerine dağıtılacak tasfiye kar payından daha fazla ödeme yapılması şeklinde uygulanmaktadır. Kar payında uygulanan öncelikle yararlanma hakkı ve daha büyük oranda yararlanma hakkı burada da uygulama alanı bulabilmektedir.
Rüçhan Hakkında İmtiyazlı Pay Nedir?
Kural olarak her pay sahibi sermaye artırımına payı oranında katılma hakkına sahiptir. Bu şekilde pay sahiplerinin şirketteki konumunun korunması amaçlanmaktadır.
Ancak TTK/478 uyarınca imtiyazlar arasında rüçhan hakkında imtiyaz da sayılmıştır. Keza bu yol ile imtiyazlı olmayan pay gruplarının rüçhan hakkına müdahale edilebilmektedir.
Kural olarak, esas sözleşme değişikliği ile pay sahiplerinin rüçhan hakkının sınırlandırılması veyahut kısıtlanması mümkün değildir. Rüçhan hakkında imtiyazın ise bir esas sözleşme değişikliği mi olduğu, emredici yasa metnine aykırı olup olmadığı doktrinde ve yargı kararlarında hala tartışılmaktadır.
Rüçhan hakkına örnek vermek gerekirse, 100.000-TL sermayeli bir şirkette 40.000-TL’ lik sermaye A grubuna ait iken 60.000-TL’ lik sermaye ise B grubuna ait olduğu bir örnekte, rüçhan hakkında imtiyaz olmaması halinde olası bir sermaye artırımında tüm ortaklar payları oranında rüçhan hakkında yararlanarak artırılan sermaye uyarınca sermaye koyma borcunu ifa ederek pay miktarını artıracak ve genel anlamda şirketteki %’ lik hissesini de koruyacaktır.
Ancak esas sözleşme değişikliği ile A grubu hisselere öncelikle %20’luk bir rüçhan hakkı tanınması yoluna gidilirse, yukarıdaki örnekte öncelikle 20.000-TL’ lik kısım A grubu hisse senedi sahipleri tarafından edinilecektir. Bakiye 80.000-TL’ lik kısım ise payları oranında hisse senedi sahiplerine satılacaktır. Böyle bir durumda A grubu hisse senedi sahipleri artırılan sermayeden toplamda 52.000-TL’ lik alım yapacak B grubu hisse senedi sahipleri ise 48.000-TL’ lik hisse senedi alımı yapacaktır. Toplamda 200.000-TL olacak son sermaye durumunda A grubuna ait 102.000-TL’ lik hisse senedi olacak iken B grubunun ise sermayesi 98.000-TL olacaktır. Bu işlemle birlikte paylarda hakimiyet %51 -%49 şeklinde A grubuna geçebilecektir.
Yukarıda da dile getirildiği üzere rüçhan hakkında imtiyaz konusunda tartışmaların olduğu gözden kaçırılmamalı, rüçhan hakkında imtiyaz uygulaması öncesinde gerekli araştırılmalar yapılarak sürece başlanmalıdır.
İmtiyazlı Payların Korunması
Türk Ticaret Kanunu m.454 hükmünde imtiyazlı pay sahiplerinin imtiyazlarının korunması için bir müessese öngörülmüştür.
Hüküm uyarınca genel kurulun esas sözleşmenin değiştirilmesine, yönetim kuruluna sermayenin arttırılması konusunda yetki verilmesine dair kararıyla yönetim kurulunun sermayenin arttırılmasına ilişkin kararı imtiyazlı pay sahiplerinin haklarını ihlal edecek nitelikte ise bu karar anılan pay sahiplerinin yapacakları özel bir toplantıda, aşağıdaki hükümler uyarınca, alacakları bir kararla onanmadıkça uygulanamamaktadır. Bu madde ile yukarıda anılan kararların uygulanması için yönetim kurulu İmtiyazlı Pay Sahipleri Özel Kurulu’ ndan onay almalıdır.
Bu kurul yönetim kurulu tarafından toplantıya çağırılacak, kararlar madde madde onaya sunulacaktır. Kurul imtiyazlı pay sahiplerinin %60’ ı ile toplanıp, katılanların salt çoğunluğu ile karar almaktadır. Onay verilmeyen genel kurul kararlarının yönetim kurulu tarafından uygulanması mümkün değildir. Kurulun onay vermeme kararına karşı yönetim kurulu şirket adına olumsuz oy veren imtiyazlı pay sahiplerine dava açabilecektir.
Göçük Hukuk Bürosu
Av. Ali ÖZDEMİR
15.08.2021