FAZLA ÇALIŞMA KAVRAMI NEDİR?
4857 sayılı İş Kanunu uyarınca çalışma hayatında hizmet akdi ile çalışan personellerin haftalık çalışma saatleri en fazla 45 saat olarak düzenlenmiştir. İşverenlerce, çalışanlar ile yapılan sözleşmelerde kanun ile belirlenmiş olan çalışma saatlerinden daha azı için düzenleme yapılabilir. Daha fazlası için yapılacak olan düzenlemeler ancak kanunun öngördüğü şartlarda düzenlenebilmektedir.
4857 sayılı İş Kanunu 41. Maddesi uyarınca haftalık 45 saati aşan çalışmaların fazla çalışma olarak kabul etmiştir. Haftalık 45 saati aşan çalışmalar için çalışanın normal ücretinin %50 zamlı miktarına hak kazanacağı ifade edilmiştir.
İş sözleşmesinde haftalık çalışma süresinin 45 saatten az olarak belirlendiği durumlarda, çalışanların 45 saate kadar olan çalışmaları için fazla süreli çalışma yaptığı kabul edilir. 45 saate kadar olan fazla süreli çalışmalar için çalışanın normal ücretinin %25 zamlı miktarına hak kazanacağı ifade edilmiştir.
HKanun hükmü kapsamında esas olan haftalık 45 saate olan fazla süreli çalışmalar ile 45 saati aşan çalışmalarına ilişkin ücretlerinin işçiye ödenmesidir. Sözleşme serbestisi ve Yargıtay Yüksek Mahkemesi’nin güncel nitelikli kararları ile işçi ve işveren arasında yapılacak olan sözleşmeler ile bu durumun düzenlenmesi imkanı bulunmaktadır.
İŞVEREN NE KADAR FAZLA ÇALIŞMA YAPTIRABİLİR?
İş Kanunu 41. madde uyarınca yılda 270 saatten fazla, fazla çalışma yapılması yasal olarak engellenmiştir. Günümüz şartlarında üretimin süreklidir. İşveren siparişlerini yetiştirmek istemektedir. Bu durum işverenlerce yıllık 270 saat fazla çalışma sınırının aşılmasına neden olabilmektedir.
İşveren bu sınır aşmamalıdır. Yıllık 270 saat fazla çalışmanın aşılması işçiye haklı nedenle fesih imkanı verebilmektedir. Buna ilişkin açıklamamamızı sitemiz içerisindeki yazılarımızdan bulabilirsiniz.
YILLIK 270 SAATE KADAR OLAN FAZLA ÇALIŞMALARDA ÜCRET SORUNU
İş Kanunu 41. Maddesi yılda 270 saatten daha fazla, fazla çalışma yapılamayacağını açık olarak ifade etmektedir. Ne var ki 270 saate kadar olan fazla çalışmalar ile ilgili olarak taraflar arasında sözleşme ile işbu çalışmaların daha iş sözleşmesi imzalanırken işçinin maaşına dahil edilip edilemeyeceği konusunda bir açıklama getirmemiştir.
Yüksek Mahkemede sözleşme serbestisi kapsamında ancak belirli şartların varlığı halinde taraflar arasında imzalanan yıllık 270 saate kadar olan fazla çalışma alacaklarının maaşa dahil olduğunu kabul etmektedir.
Bu şartların en önce geleni doğal olarak işçinin ya iş sözleşmesinde ya da daha sonra dolduracağı taahhütname ile fazla çalışma yapmayı kabul etmesidir. İşçinin muvafakati bulunmayan hallerde fazla çalışma yaptırılması, işçinin ücret alacakları eksiksiz ödense dahi işçi lehine kıdem tazminatı alacağı doğurabilmektedir.
İşçinin iş sözleşmesinde veyahut daha sonra imzaladığı fazla çalışma muvafakatnamesinde mutlaka yılda 270 saate kadar olan fazla çalışmaların ücrete dahil olduğu belirtilmesi gerekmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken husus, işverenin 270 saate kadar olan fazla çalışmaları ücrete dahil etmesi esaslı değişiklik olarak kabul edilecektir. Bu durumda işbu uygulamaya daha önce başvurmamış olan işverenin bu değişikliği işçiye yazılı olarak bildirmelidir. İşçinin 6 iş gün içerisinde yazılı onayını alması gerekmektedir. Yoksa aksi durumun İş Kanunu 22. Maddeye aykırılık teşkil ettiği ileri sürülebilecektir.
Son şart ise yılda 270 saate kadar fazla çalışmaların ücrete dahil edilmesi durumunda işçinin ücretinin normal alacağı ücrete göre fazla olması gerekmektedir. Asgari ücretle çalışan bir işçi ile imzalanan sözleşme uyarınca yılda 270 saate kadar olan fazla çalışmaların ücrete dahil edilmesi durumunda işçi ücretinin asgari ücrete göre en az %15 oranında fazla ödenmesi gerekeceği tartışmasızdır.
Zira Yargıtay Yüksek Mahkemesi uygulamasında yıllık 270 saatin hayata geçirilmesi durumunda işverenlerin kendi belirledikleri saat uygulamasını yapamayacakları, İş Kanunu uyarınca haftalık çalışma saatinin 45 saat olarak belirlediği dikkate alınarak haftalık en fazla 5.2 saate kadar olan fazla çalışmaların ücrete dahil olacağı, 5.2 saatten fazla yapılan çalışmalar için işçinin ücret hakedişinin doğacağı belirtilmiştir.
FAZLA ÇALIŞMA SAATİ HESAPLANIRKEN NELERE DİKKAT EDİLMELİ
Burada dikkat edilmesi gereken esas mesele işverenlerin fazla çalışma saatlerini bordrolarda düzenlerken aylık bazda hesaplamalarıdır. Yargıtay Yüksek Mahkemesi ise fazla çalışma saatlerinin hesaplanmasında haftalık saat dilimlerine dikkat edilmesi gerektiğini ifade etmektedir.
Bu nedenle bir aydaki 4 haftalık süreçte işverenin her hafta 45 saatlik çalışma süresi üzerine fazla çalışma yaptırdığını düşünelim. İşveren ilk hafta 6.8 saat, ikinci hafta 2 saat, üçüncü hafta 4 saat, dördüncü hafta da 6 saat fazla çalışma gerçekleştirmiş olsun. Bu durumda aylık ortalama haftalık 5.2 saatin altında kalmaktadır. Ne var ki birinci ve dördüncü haftada yapılan fazla çalışmalar Yüksek Mahkeme’nin uygulamada esas aldığı 5.2 saatin üzerinde bulunmaktadır. Bu durumda taraflar arasında yılda 270 saate kadar olan fazla çalışmaların ücrete olduğu yönünde sözleşme geçerli değildir. İşçi birinci ve dördüncü haftalarda 5.2 saati geçen çalışma süreleri için zamlı ücreti hakedecektir.
Yüksek Mahkeme kararlarında, geçerli bir anlaşma olması durumunda yıllık 270 saate kadar olan fazla çalışmaların ücrete dahil edileceği yönündedir. İşçi tarafından ikame edilen davalarda haftalık 5.2 saate kadar olan çalışmalarında fazla çalışma ücret alacağından mahsup edilmesi gerektiğini ifade etmektedir.
Bu nedenle gerek işveren, gerekse işçi olarak tarafların imzaladıkları sözleşme içeriklerin ve sözleşmenin uygulamasında bir uzman yardımı almalıdır. Sözleşmeye ek olarak düzenlenecek evrak ve tutulacak kayıtlara ilişkin uzmanlar aracılığı ile düzenlemeye gidilmelidir. İleride çıkacak uyuşmazlıklarda hak kaybına uğramamaları yönünden uzman desteğinde fayda olduğu kanaatindeyiz.
Av. Anıl TEKİN
05.01.2021